امنیت غذایی؛ در گرو کشاورزی دانش بنیان

امین عظیمی زاده | شهرآرانیوز؛ از میان بخش‌های مختلف اقتصادی، حوزه کشاورزی و زیرمجموعه آن به دلیل نقش حیاتی در تامین امنیت غذایی و رفع نیاز‌ها و تولید کالا‌های اساسی کشور، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. باتوجه به نام گذاری سال جدید به نام «تولید؛ دانش بنیان، اشتغال آفرین» باید دید ظرفیت بخش کشاورزی کشور در حرکت کردن به سمت اقتصاد دانش بنیان چگونه ارزیابی می‌شود و خراسان رضوی چه ظرفیت‌های بالقوه و بالفعلی در این زمینه دارد.
شهرآرا در همین راستا، در گفتگو با محمدرضا اورانی، رئیس سازمان جهادکشاورزی خراسان رضوی، و همچنین دکتر علیرضا سوهانی، عضو هیئت علمی بخش کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، مهم‌ترین موانع و دانش بنیان شدن بخش کشاورزی را بررسی کرده است.

ظرفیت‌های خراسان رضوی برای کشاورزی دانش بنیان

محمدرضا اورانی در گفتگو با شهرآرانیوز اظهار کرد: بخش کشاورزی یکی از بخش‌های مهم اقتصاد ایران است که علاوه بر تامین امنیت غذایی، نقش مهمی در کارآفرینی و اشتغال به عهده دارد. برای حرکت به سمت دانش بنیان شدن کشاورزی کشور، وجود نیروی انسانی تحصیل کرده و توانمند و همچنین زیرساخت‌های علم و فناوری، اهمیت خاصی دارد که خوشبختانه کشور در هر دو زمینه از وضعیت مناسبی برخوردار است.

رئیس سازمان جهادکشاورزی خراسان رضوی افزود: درحال حاضر حدود ۶ هزارو ۵۰۰ عضو هیئت علمی در دانشکده‌های کشاورزی و موسسات و مراکز تحقیقاتی کشور مشغول به تحقیق در حوزه‌های مختلف مرتبط با کشاورزی هستند و همچنین چندین هزار فارغ التحصیل جوان دانشگاهی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری داریم. علاوه بر این، از نظر زیرساخت‌های علمی و فناوری ازجمله مراکز رشد و پارک‌های علمی وفناوری ظرفیت بسیار خوبی در کشور وجود دارد؛ برای مثال درحال حاضر فقط در زیرمجموعه سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ۲۸ مرکز رشد کشاورزی داریم و به تازگی نیز نخستین پارک علم وفناوری کشاورزی و منابع طبیعی کشور در استان البرز شروع به فعالیت کرده است. درمجموع کشور از ظرفیت بالقوه فراوانی برای تحقق کشاورزی دانش بنیان برخوردار است.

اورانی در ادامه، اصلی‌ترین موانع تحقق امنیت غذایی کشور را این گونه برشمرد: دو عامل ناچیز بودن بهره وری استفاده از نهاده‌ها و کمبود سرمایه گذاری، مهم‌ترین موانع در مسیر تحقق امنیت غذایی کشور به شمار می‌روند و برای فائق آمدن بر هر دو مانع باید کشاورزی دانش بنیان را توسعه دهیم؛ به عنوان مثال براساس یک تحقیق جامع که در ۶۵ کشور دنیا و به مدت چهار سال انجام شده است، به طور متوسط برای تولید هرکیلوگرم گوجه فرنگی در شرایط مزارع معمولی، ۱۸۵ لیتر آب مصرف می‌شود، درحالی که براساس نتایج تحقیقات جدید، در سیستم‌های مدرن تولیدی در کشور هلند، میزان آب مصرفی به ازای تولید یک کیلوگرم گوجه فرنگی به کمتر از ۴ لیتر کاهش پیدا کرده است، بنابراین برای ارتقای بهره وری آب و سایر نهاده‌های کشاورزی، ناگزیر به استفاده از نتایج تحقیقات جدید از طریق توسعه شرکت‌های دانش بنیان هستیم. این مسئله علاوه بر تولیدات زراعی و باغی درمورد صنعت دام، طیور و آبزی پروری هم مصداق دارد.

رئیس سازمان جهادکشاورزی استان خراسان رضوی درباره ظرفیت‌های دانش بنیان شدن بخش کشاورزی استان و تأثیر آن بر تامین امنیت غذایی کشور گفت: بخش کشاورزی خراسان رضوی با بیش از ۹۹۰ هزار هکتار سطح زیرکشت انواع محصولات زراعی و باغی و بیش از ۱۵ میلیون واحد دامی و درمجموع با تولید بیش از ۷ میلیون تن انواع محصولات زراعی، باغی، دامی و آبزی، نقش مهمی در اقتصاد ملی و تامین امنیت غذایی دارد.

خوشبختانه از نظر زیرساخت‌های علمی و فناوری نیز استان ظرفیت بسیار گسترده‌ای دارد. دانشکده‌های کشاورزی به ویژه دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه آزاد، مرکز تحقیقات وآموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان، موسسه پژوهشی علوم وصنایع غذایی، جهاددانشگاهی خراسان رضوی و پارک علم وفناوری از مهم‌ترین دستگاه‌های علمی و پژوهشی استان در زمینه کشاورزی هستند. علاوه بر این، مجموعه‌هایی مانند کشت وصنعت جوین و مزرعه نمونه آستان قدس رضوی، ظرفیت‌های مهمی در زمینه توسعه کشاورزی دانش بنیان شناخته می‌شوند.

محمدرضا اورانی در ادامه افزود: خوشبختانه در زمینه توسعه شرکت‌های فناور و دانش بنیان کشاورزی، همکاری بسیار خوبی بین مرکز تحقیقات وآموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان و پارک علم وفناوری خراسان وجود دارد و درحال حاضر ۳۷ شرکت فناور و دانش بنیان در مجموعه فناوری ونوآوری کشاورزی فعالیت می‌کنند و براساس هماهنگی انجام شده بین سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، وزارت علوم، تحقیقات وفناوری، پارک علم وفناوری خراسان و سازمان جهادکشاورزی، این مجموعه در آینده نزدیک به پردیس علم وفناوری (مزرعه نوآوری) ارتقا پیدا خواهد کرد.

درکنار این حدود ۵۰ شرکت فناور و دانش بنیان در پارک علم وفناوری خراسان و مرکز رشد کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد فعالیت می‌کنند، بنابراین درمجموع ظرفیت زیادی به منظور ایجاد شرکت‌های فناور و دانش بنیان جدید برای عمل به تکلیفی که رهبر معظم انقلاب در قالب شعار سال برای توسعه کشاورزی دانش بنیان تعیین کرده اند، در استان وجود دارد.

سیستم سنتی کشاورزی، محکوم به شکست است

عضو هیئت علمی بخش کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد نیز درباره اهمیت و فلسفه وجودی شرکت‌های دانش بنیان بیان کرد: هدف از تشکیل شرکت‌های دانش بنیان در تمام کشور‌های جهان، توجه به فناوری‌های جدید و محوریت یافتن آن هاست؛ زیرا این مهم، کشور‌ها را از بحران‌ها نجات می‌دهد و اگر این فناوری‌های جدید محوریت پیدا نکنند و با همان سیستم‌های سنتی فعالیت کنیم، محکوم به شکست خواهیم بود.

دکتر علیرضا سوهانی با بیان اینکه بخش کشاورزی در امنیت غذایی کشور موثر است، یادآوری کرد: با وجود اینکه رهبر معظم انقلاب محور شعار سال را بر دانش بنیان شدن گذاشته اند، به نظر می‌رسد دست کم در یک دوره کوتاه مدت، زیرساخت‌های چنین امری هنوز فراهم نشده است. علاوه بر آن باید این نکته را نیز درنظر گرفت که امکان سوءاستفاده از تسهیلات شرکت‌های دانش بنیان وجود دارد، لذا به نظر می‌رسد هنوز آمادگی و شرایط لازم در این زمینه وجود ندارد و همچنان همان بروکراسی قدیمی کشور بر تحقق آن سایه انداخته است. اگر ارزیابی خوبی از کلیت مسئله بشود، شاید بتوانیم به نتایج خوبی برسیم.

عضو هیئت علمی بخش کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی در حوزه شرکت‌های دانش بنیان و همچنین بهینه سازی منابع به نکاتی اشاره کرد و گفت: باتوجه به تجربیات تلخی که در گذشته وجود داشته است، امکان دارد تسهیلات مالی درنظر گرفته شده برای شرکت‌های دانش بنیان در اموری غیر از آن هزینه شود.

من پیشنهاد می‌کنم برای جلوگیری از چنین امری، یک کارگروه ارزیاب تشکیل شود تا تمام جوانب اعم از تخصیص اعتبارات، تجهیز امکانات و موضوعاتی از این دست را شناسایی کند و چنین نباشد که صرف تاسیس این شرکت ها، ملاک عمل باشد، بلکه باید فعالیت آن‌ها در ادامه کار نیز هدفمند باشد. سوهانی در پایان افزود: من فکر می‌کنم برای بهینه سازی منابع در بخش کشاورزی، نیز لازم است از تصدیگری صرف جهادکشاورزی جلوگیری شده، بسیاری از امور به سایر موسسات برون سپاری شود؛ زیرا جهادکشاورزی با وظایف بی شماری مواجه است و همین مسئله موجب شده است که نتواند وقت و انرژی کافی را برای دانش بنیان شدن کشاورزی بگذارد.